پاورپوینت بررسی نقش ایوان،طاق،گنبد،حیاط در معماری ایران
بخشی از مطلب
معماران ایرانی با ساماندهی اندامهای ساختمان در گرداگرد یک یا چند
میانسرا، ساختمان را ازجهان بیرون جدا می‌کردند و تنها یک هشتی این دو را
به هم پیوند می‌داد. خانه‌های درونگرا در اقلیم گرم و خشک، همچون بهشتی در
دل کویر هستند، فضای درونگرا مانند آغوش گرم بسته است واز هر سو رو به درون
دارد.
بخش بیرونی، آذین‌های بیشتری نسبت به اندرونی داشت. معماران حتی در
ساختمان‌های برونگرا مانند کوشک میان باغ‌ها، نیز درونگرایی را پاس
می‌داشتند. کوشک‌ها ساختمانهایی برونگرا بودند که گرداگرد آنها باز بود و
از هر سو به بیرون باز می‌شدند. بیشتر خانه‌های غربی یا شرق آسیا چنین
هستند..
ویژگی معماری غیرقابل انکار آثار و ابنیه‌ای مانند خانه، مسجد، مدرسه،
کاروانسرا، حمام و غیره مربوط به خصوصیت درون گرایانه آن است که ریشه‌ای
عمیق در مبانی و اصول اجتماعی -فلسفی این سرزمین دارد.
درون گرایی در جستجوی حفظ حریم محیطی است که در آن شرایط کالبدی با پشتوانه
تفکر، تعمق و عبادت به منظور رسیدن به اصل خویش و یافتن طمانینهٔ خاطر و
آرامش اصیل در درون، به نظمی موزون و متعالی رسیده است. به طور اعم و بر
اساس تفکر شرقی و در سرزمینهای اسلامی؛ جوهر فضا در باطن است و حیاط درونی،
به وجود آورنده اساس فضا است.
مطالعه مبانی شکل دهنده معماری در بستر شهرهای ایرانی نشان می دهد که
همواره طبیعت نقش به سزایی در شکل گیری شهرها و به تبع آن معماری و به ویژه
مسکن داشته است. در گذشته رابطه انسان، محیط طبیعی و معماری به صورتی بوده
که هم انسان در ارتباط مستقیم با طبیعت بوده و هم معماری (به خصوص مسکن)
در بستر طبیعت شکل می گرفته است. ولی در حال حاضر، رویکردهای جدید طراحی
مسکن در ایران توجه چندانی به هم جواری طبیعت ندارند. در حال حاضر بازگشت
به سابقه تاریخی همجواری طبیعت در حیاط های مرکزی در کنار مسکن شاید
راهگشای مناسبی در اجرای طرح های کنونی باشد.
_ معرفی حیاط در معماری ایرانی
حیاط از عناصر مهم معماری ایران صحن و حیاط است.
بناهای حیاط دار در ایران قدمتی در حدود هشت هزار سال دارند.
_ حیاط فضایی در معماری است که دو کاربرد زیر را دارد
۱- صحن خانه و زمین جلوی ساختمان که اطراف آن محصور باشد.
۲- آن قسمت از عرصه که در اشتغال ساختمان نباشد و معمولاً محصور، گلکاری و درختکاری میشود.
_ کاربرد حیاط در خانه های قدیمی
حیاط در خانه‌های قدیمی مرکز و قلب ساختمان بوده است. حیاط مرکزی همراه با
ایوان در هر سمت، ویژگی بود که از گذشته‌های دور در معماری ایرانی به چشم
می‌آمد. همچنین حیاط محلی برای برگزاری مراسم مختلف نظیر مراسم مذهبی،
عروسی و تجمع اقوام بود. معمولاً چهار گوش بوده. ابعاد حیات را تعداد و
عملکرد فضاهای اطراف آن تعیین میکنند. هر حیاط معمولاً یک حوض و چند باغچه
دارد که بسته به شرایط مختلف محلی نظیر آب و هوا و عوامل فرهنگی اشکال
متفاوتی می‌یابد.
_ شکل های مختلف حیاط در خانه های ایرانی
_ حیاط به عنوان نشانه حریم تملک .
_ حیاط ، وحدت دهنده چند عنصر خانه .
_ حیاط ، ارتباط دهنده ی چند فضا .
_ حیاط ، به عنوان یک هواکش مصنوعی برای گذر جریان باد های مناسب .
_ حیاط ، عنصری مهم در جهت سازماندهی فضاهای مختلف .
_ حیاط ، به عنوان حریمی امن و آرام برای آسایش خانواده .
_ معرفی گودال باغچه
در حیاط ورودی هایی به زیر زمین ها برای گذراندن روزهای گرم تابستان تعبیه
شده است. در مناطقی چون یزد و کاشان بخش بزرگی از حیاط به صورت گودال باغچه
ساخته شده است تا علاوه بر دسترسی بهتر به آب زیر گذر قنات ها ، با کاشت
درختان سرسبز و فضاهای درخور ، محیطی خنک به وجود آورند.
_ معرفی ایوان
اِیوان به نشستنگاهی بلندتر از اطراف خود گفته میشود که معمولاً در بخش بیرونی بناها ساخته میشود.
_ تاریخچه ایوان در معماری
ایوان در معماری ایرانی از زمان اشکانیان و شیوه پارتی (اشکانی) مورد
استفاده قرار گرفته و تا کنون به شیوه‌های گوناگون ساخته میشود.
ایوان‌ها معمولاً از یک طاق آهنگ تشکیل می‌شوند و از سه طرف بسته هستند و
به طرف میانسرا باز می‌شوند. ایوان‌ها به صورت فضاهای ورودی و خروجی ساخته
می‌شوند و در حالی که برای جریان یافتن هوا باز هستند، از تابش آفتاب
جلوگیری میکنند و به عنوان یکی از اجزای تشکیل دهنده اهمیت فوق‌العاده‌ای
دارد و به بنا، برجستگی و شکوه می‌بخشد.
_ ایوان کانونی است برای تزیینات مختلف بنا، مانند ایجاد مقرنس ها با شیوه آجرکاری، گچبری و کاشیکاری.
_ شرق ایران به ویژه خراسان جایگاه ایوان‌هاست. و ایوان‌های بزرگ از دوره اشکانی در ایران باقیمانده است.
زیباترین و عالی‌ترین ایوان‌ها در مساجد و بناهای اسلامی ایران است و
ایوان‌های ایرانی اغلب بلند و متانسب با بنا با طاق‌نماهای بسیار جالب و
متنوع ساخته شده‌اند
_ معرفی طاق در معماری
طاق به طور کلی، به مفهوم پوشش بین دو دیوار است.
_ پوشش طاق بر دو نوع است
۱- تخت
۲- منحنی (سَغ)
_ معرفی پوشش تخت
پوشش تخت از لحاظ شکل٬ یک سطح صاف است و از آنجایی که در این گونه پوشش
برآیند نیروهای وارد بر طاق کاملاً عمودی است، ایستایی طاق در مقابل آن
مستلزم استفاده از تیرهای حمال مقاوم است.
قبل از به کارگرفتن آهن در معماری٬ معمولاً از تیر حمال چوبی استفاده میشد.
در تمام دوران معماری ما٬ در کنار پوشش منحنی(سغ)، در دهانه های کوچک پوشش تخت هم مشاهده میشود.
_ معرفی پوشش سغ(منحنی)
سغ یا ازغ را بیشتر به شاخه های تاک و نخل و نسترن و یاس که شکل کمانی و منحنی دارد اطلاق میکنند.
پوشش سغ در واقع پوششی است که از لحاظ شکلی از یک قوس(چفد)، پیروی دارد.
انتخاب چفد مناسب برای تحمل بارهای وارد بر طاقها و گنبدها در معماری
ایرانی بر اساس منطق ساختمانی و ایستایی بنا صورت گرفته است که حاصل سالهای
دراز تجربه و تبحر عملی است.
_ انواع چفدهای تیزه دار
چفد چمانه/سروک / پنج او هفت تند/ پنج او هفت کند/ پنج او هفت کفته/چفد
کلیل(پارتی و آذری)/چفد کلیل کمشی/ چفد سه بخشی تند/ چفد سه بخشی کند/ چفد
شاخ بزی تند/ چفد شاخ بزی کند/چفد شبدری تند/ چفد شبدری کند/ چفد پا تو پا و
…..
_ انواع طاق ها در معماری
طاق چهاربخش
چفد شبدری
طاق و تویزه =طاق و لنگه = تاق و باریکه = تاق وچشمه
_ معرفی گنبد در معماری
پوشش گنبد در ایران پییشنه ای دیرینه دارد. کمبود چوبهای استوار و کشیده که
در حقیقت عنصر اصـلی پوشش تخت است ، سبب شده است که پوشش سغ sagh و گنبد
روایی پیدا کند و بخصوص در دهانه های وسیع تر جای پوشش تخت را بگیرد .
_ تعریف هندسی گنبد
در تعریف هندسی ، گنبد مکان هندسی نقاطی است که از دَوَران چِفد ی مشخص حول یک محور قائم به وجود می آید.
اما در زبان معماری : گنبد پوششی است که بر روی زمینه ای گرد برپا شود .
تقسیم بندی انواع گنبد
۱) گنبد خانه یعنی زمینه گنبد
۲) بَشن = هیکل یعنی قسمتی که روی زمینه ته رنگ به صورت مکعب بالا می آید و
یک یا دو طرف آن باز است ( در گنبدهای قبل از اسلام هر چهار طرف به دهانه
های باز منتهی می شد . )
۳) چپیره = جمع شده
_ گوشه سازی خود شامل دو بخش است
۱- اسکنج یا سِکُنج
۲- ترمبه یعنی جمع شده
_ انواع گنبدها از لحاظ تعداد پوسته
