حاشیه نشینی در تبریز
مقدمه:
جهان به سرعت در حال گسترش زندگی شهری است. در حال حاضر، سرعت رشد شهرنشینی
در کشورهای در حال توسعه،بیشتر از کشورهای توسعه یافته است.
در ایران نیز شهرنشینی با روندی سریع و شتابان همراه بوده و این رشد
شتابان، مسائل ومعضلات زیادی برای شهرهای بزرگ ایران (بویژه شهر تبریز)
بدنبال داشته است. از معضلات بسیار مهم حاشیه نشینی در شهر تبریز می توان
به بیکاری، درآمد کم، پایین بودن اجاره بهای مسکن و مهاجرت گسترده از محیط
ها ی شهری کوچک و روستاهای استان اشاره کرد، که ناشی از عوامل اقتصادی
(جاذبه های اقتصادی شهر تبریز و دافع ههای اقتصادی شهرهاو روستاهای اطراف) و
دافعه های اجتماعی – فرهنگی در محل سکونت قبلی بوده است. و این امر موجب
بروز انواع ناهنجاری ها ی شهری(اشتغال افراد حاشیه نشین در مشاغل کاذب،
وجود ساخت و سازهای غیر مجاز، افزایش جرم و جنایت، اثرات نامطلوب فرهنگی،
اجتماعی، اقتصادی، آلودگی محیط زیست شهری و غیره) شده است.
حاشیه نشینی چیست؟
حاشیه نشینی از پیامدهای رشد سریع و نا هماهنگ برنامه های اقتصادی و افزایش
دوگانگی های اجتماعی – اقتصادی است . حاشیه نشینی به توسعه های شهری اطلاق
می شود که بدون برنامه ریزی ،هدایت ، کنترل و بدون رعا یت مقررات شهرسازی
توسط توده مردم ایجاد می شود.حاشیه نشینی پدیده ای پیچیده ، نا همگون و
گسترده و ازآن دسته حقایق اجتماعی است که هرچند یک پدیده اما خود در درون
خویش دارای ابعاد گوناگون است که برای شناخت آن باید هم از بعد فضایی به آن
پرداخت و هم از بعد اجتماعی ،اقتصادی و سیاسی ،حاشیه نشینی را می توان یک
نوع محرومیت خواند. بنابراین حاشیه نشینان کسانی هستند که بیشترتحت تأ ثیر
عوامل منفی زادگاه خود و کمتر در اثر جنبه های مثبت شهر ، به شهرها روی
آورده اند ولی به علت نداشتن مهارت ، سرمایه و تحصیلات نتوانسته اند جذب
اقتصاد و بازار کار شوند این امر باعث عدم تمکن مالی آنها شده و آنها را
به حاشیه رانده و مجبور به سکونت در محله های ارزان کرده است این افراد از
نظر رفتار و ویژگیهای فرهنگی – اجتماعی و حتی زبان متفاوت از مردم شهر
هستند به گونه ای که هم حاشیه نشینان خود را جدای از مردم شهر می دانند و
هم مردم ساکن در متن شهر به دیده تحقیر به حاشیه نشینان می نگرند
.............................
انواع حاشیه نشینی
حاشیه نشینی از نظر سکونت اولیه، به سه دسته طبقه بندی می شوند:
1- حاشیه نشینی بومی 2- حاشیه نشینی غیربومی 3- حاشیه نشینی دو گانه
حاشیه نشینی بومی، شامل آن دسته از حاشیه نشینان است که غیر مهاجراند.
اینها از بدو تولد تاکنون در منطقه حاشیه نشین سکونت
دارند.....................
حاشیه نشینان غیر بومی، شامل مهاجرانی هستند که از روستاها و شهرهای دیگر کشور به این مناطق کشیده شده اند.
حاشیه نشین دوگانه، فردی است که از کشوری دیگر به کشور دیگر رفته است. این
افراد عمدتآً از افغانستان و کشورهای عربی به ایران
آمدهاند...................
حاشیه‌نشینی 400 هزار نفر در چهار پهنه‌ی تبریز
رییس اداره‌ی بافت‌های فرسوده‌ی شهری اداره‌کل راه و شهرسازی
آذربایجان‌شرقی گفت: حدود 400 هزار نفر از جمعیت تبریز در قالب حدود 80
هزار خانوار در چهار پهنه‌ی شمال، جنوب، غرب و جنوب غرب تبریز حاشیه‌نشین
هستند
محله حاشیه‌نشین در مجموع در چهار پهنه‌ی تبریز وجود دارد که بیشترین میزان
حاشیه‌نشینی تبریز در بخش شمالی آن است، در پهنه‌ی جنوب نیز آخر مارالان و
طالقانی، در پهنه‌ی غرب محدوده‌ی پارک تبریز و در پهنه‌ی جنوب غرب هم
مناطق رواسان و آخماقیه حاشیه‌نشین محسوب می‌شوند.
ارائه مطالبی مرتبط در این زمینه :
وجه مشخصه شهرنشینی جهان سومی، ناموزونی و نابرابری است. اشاعه قابل توجهی
از ثروت و از سوی دیگر اقلیت هایی که در فقر زندگی می کنند، از ناکامی های
خط مشی شهری قلمداد می شوند. حاشیه نشینی از پیامدهای توسعه ناهمسو و
بدریخت در نظام شهرنشینی است. کاربریهای شهری در قشربندی اجتماعی و اقتصادی
تاثیرگذار است و وقتی حاشیه نشینان خود را ناتوان از بهبود موقعیت
اقتصادی- اجتماعی خویش احساس کردند، نوعی محرومیت در آنها بوجود آمده و
آنها را به ارتکاب جرائم اجتماعی وادار کرده است. تحقیق حاضر بررسی علل شکل
گیری حاشیه نشینی را در ارتباط با شاخص های آموزشی، بهداشتی، فرهنگی،
تجاری، ورزشی، فضای سبز و بازتاب های اجتماعی ناشی از آن، در شهر یزد مورد
بررسی قرار داده است. روش تحقیق، ترکیبی از روش های اسنادی، تحلیلی و
پیمایشی است.
با توجه به تفاوت ضریب پراکندگی کاربریها و خدمات شهری که در محلات حاشیه
نشین برابر 188.9 و در محلات غیر حاشیه نشین برابر 14.49 است، چنین استنباط
می شود که شاخصهای مذکور به عنوان یکی از عوامل تاثیر گذار در حاشیه نشینی
محسوب می شوند. بر اساس مدلهای رتبه بندی سکونتگاهها، درجه توسعه یافتگی
در 41 محله شهر تفاوت چشمگیری را نشان داده است. همچنین میزان اعتبار
همبستگی بین عدم توسعه یافتگی و حاشیه نشینی با 0.035 قابل اعتبار بوده
است. بر اساس رگرسیون خطی نیز ارتباط معنی داری بین حاشیه نشینی و توزیع
ناعادلانه خدمات و عدم توسعه یافتگی وجود داشته است. علاوه بر این، نتایج
مدل خوشه ای، حاکی از این است که برای حاشیه نشین بودن یک محله، غیر از
کمبود خدمات و کاربریها، فاکتورهای دیگری نیز مطرح بوده است. یافته های این
قسمت از تحقیق به موازات دیدگاه بوم شناسی شهری است.
یکی دیگر از یافته های این تحقیق در رابطه با بازتابهای اجتماعی حاشیه
نشینی بوده است. جامعه آماری این بخش را کلیه خانوارهای حاشیه نشین شهر یزد
تشکیل داده است. بر این اساس نمونه ای به حجم 282 نفر از ساکنین مناطق
حاشیه ای شهر یزد انتخاب و مشخص گردید که افراد بیکار و با درآمد پایین
نسبتا بیشتر مرتکب جرائم اجتماعی شده اند. همچنین نتایج تحقیق نشان داد که
بین مهاجرت و ارتکاب جرائم اجتماعی رابطه معنی داری وجود ندارد. نتایج این
تحقیق، همسو با نظریات قشربندی اجتماعی بوده است.
